TEMBANG SELAPANAN BAYI
Ig.Sumarno
Hp
1.
Selapanan
Dalam tradisi Jawa selapanan dimaksudkan sebagai suatu
upacara syukur atas kelahiran bayi yang tepat berusia 35 hari. Misalnya, bayi
lahir pada Minggu Kliwon maka pesta
selapanan tepat pada hari Minggu Kliwon. Seperti kita ketahui bahwa di Jawa
orang masih menghitung hari menurut hitungan 7 hari dalam 1 minggu dalam
Kalender Masehi yang mengikuti hitungan matahari (sapta wara: Minggu/Ahad, Senin, Selasa, Rabu, Kamis, Jumat, Sabtu)
dan hitungan 5 hari dalam 1 pasaran
dalam Kalender Jawa yang mengikuti hitungan bulan (pancawara : Pahing, Pon, Wage,Kliwon, Legi). Jadi, selapan = 7 x 5
= 35 hari.
Istilah selapan atau salapan dipakai di beberapa tempat dengan pengertian yang
berbeda-beda. Dalam Kamus Umum Bahasa Indonesia (1951) karangan W.J.S Poerwadarminta kata selapan dalam bahasa Melayu berarti delapan
dan dalam bahasa Sunda berarti sembilan. Kata selapan atau salapan
dalam bahasa Jawa dimaksudkan 35 hari atau 7 pasaran. Dalam bahasa Jawa sepasar berarti 5 hari, sedang sepekan
dalam bahasa Indonesia satu minggu atau 7 hari. Jadi sepasar tidak sama dengan
sepekan.
Rupanya S.O. Robson (1991) tertarik mencatat tradisi
slametan dalam First Questions on the
Slametan of Java, State University of Leiden. Dia menyebutkan 2 macam slametan, yakni slametan kehamilan dan slametan
kelahiran. Slametan atau selamatan kelahiran meliputi: brokohan, puput puser, nyepasari, nyelapanani, nelunglapanani,
mitunglapani, nyanganglapani dan nyetahuni.
Dewasa ini tradisi slametan yang masih popular dilakukan banyak orang adalah
selapanan. Tradisi slametan tedhak siten /
tedhak siti atau upacara bayi boleh turun tanah yakni pada saat bayi
berusia tujuh lapan atau slametan mitung
lapani yang biasa dilakukan kalangan menengah ke atas, sekarang sudah jarang dilakukan di masyarakat Jawa.
2.
Sajian Pesta
Dalam Kitab Primbon Betaljemur Adammakna karangan KPH
Cakraningrat disebutkan bahwa materi selapanan sama dengan sepasaran, yakni: nasi tumpeng kuluban, bubur merah putih,
baro-baro atau jajan pasar. Dijelaskan bahwa setelah berusia 35 hari (selapan) si bayi dicukur rambutnya, dipotong
kukunya, Potongan kuku dan rambut disimpan bersama tali pusar dan tahi
kelelawar. Kelak benda-benda itu dengan cara tertentu dapat dimanfaatkan untuk
suatu keperluan misalnya penyembuhan atau kesaktian.
Dewasa ini pedoman primbon di atas sudah jarang dipakai.
Hidangan yang dibuat disesuaikan dengan keadaan dan keyakinan orang tua si
bayi. Pada hari Minggu Kliwon November 2014 ketika penulis menghadiri acara
selapanan bayi hanya mendapat hidangan tea, snack (kudapan). Setelah selesai
ritual dibagikan kardos berisi nasi putih ayam goreng untuk dibawa pulang.
Acara selapanan bayi dimaksudkan untuk menyatakan rasa
syukur kepada Tuhan Sang Pencipta atas berkat keselamatan yang diberikan kepada
bayi dan ibunya. Sejak acara sepasaran sampai selapanan, sanak saudara, tetangga dan teman-teman datang silih berganti
memberikan ucapan selamat dan sesuatu hadiah atas kelahiran si bayi. Sekarang
rasa syukur, terima kasih dan kegembiraan itu diungkapkan dengan cara berbagi
dengan sanak saudara, tetangga, dan teman dalam upacara selapanan bayi.
3.
Tembang Syukur, Pujian dan Harapan.
Untuk menggenapi acara selapanan itu orang
dapat membuat tembang syukur, pujian dan harapan. Di sini penulis mencoba
membuat tembang yang dapat didendangkan pada saat yang tepat. Tembang ini
berupa Mijil, Kinanti dan Dhandhanggula yang dapat dinyanyikan dengan gaya
slendro atau pelog. Anda dapat menggunakan pola tembang sebagai berikut:
a. Mijil : # 3 6 1 1 ‘ 1 2 3 3 3 3 / 2 2 1 1 21
6 / 3 3 3 21 ‘ 1 6 3 3 3 21
/ 1 21 2 3 3 ‘ 2 1 1 16 1 / 12
3 3 3 3 2 / 2 2 1 3 1 2.16 /#
b. Kinanthi: # 6 1 1 1 ‘ 1
212 3 3 / 3 2 2 212
3 3 2 321 / 5 1 2 ‘ 2 2 2 23
12 / 1 6 6 6 5 36
3 532 / 5 6 6 6 6 6 5 56 / 5
5 56 53 3
3 356 6 #
c.
Dhandhanggula : Lihat pola tembang pada karangan yang
lalu.
MIJIL JAWA
1. Wohing
katresnan jati wus mijil
Atmaja kinarsa
Kasowanake mring Pangerane
Nyuwun berkah pasamuan ngriki
nirmala jaladri
Miturut Hyang Agung
2. Kaserata mijiling si bayi
dina saptawara
dalah pancawara
petangane
Wulan warsa Jawi lan
Masehi
Pranata mangsa (a)-di
Wuku candranipun
3. Selapan
ari katur mring Gusti
Putra kang kabopong
Sanak kadang dedonga rawuhe
Paring nugraha kanthi tyas asih
Tulus kang linadi
Mrih samya rahayu
KINANTHI
1. Kanthinen
kang putra tuhu
Nggula wenthah mrih
mandhiri
Toleransi amrih sabar
Pinuji bisa ngajeni
Urip tinampa mrih
mulya
Ajar basa ajrih asih
2. Angaku
iku putraku
Nemu margi gesang suci
Rasa adil bisa nampa
Urip jujur tan ngapusi
Sinau ing kasunyatan
Tresna gawe luhur adi
DHANDHANGGULA
Siyang
ratri rineksa ing Gusti
sempulur
saking karseng Hy Rama
Kaadhep
ing janma akeh
Nenggih
umating Ma Agung
tulus
ingkang mudya semedi
Dadya
sasedyanira
Mangun
kang linuhur
Peparab
Bagus Putra (Ayu Kenya*)
Kang
agawe bungahing gesang se-sami
Luwar
saking piala
*) Yen wadon sinebut Ayu Kenya)
Karipta dening Ig Simarno Hp
|
MIJIL INDONESIA
1. Buah
cinta kasih telah lahir
Putra yang didamba
Dipersembahkan pada
Tuhannya
Mohon berkah yang
hadir di sini
Laut kasih murni
Menurut Yang Agung
2. Tulislah
hari lahir si bayi
hari tujuh serta
Lima hari Jawa
hitungannya
Bulan tahun Jawa dan
Masehi
Pranata Mangsa adi
Kata lambang wuku
3. Tiga
lima hari untuk Gusti
Anak yang dibopong
Sanak saudara datang
berdoa
Beri tali kasih hati
suci
Tulus yang tersaji
Smoga slamat slalu
KINANTI
1. Tuntun
dengan benar sungguh
Mendidik agar mandiri
Toleransi biar sabar
Dipuji bisa hargai
hidup ditrima adanya
ajar bahsa cinta kasih
2. Mengaku
itu anakku
Temu jalan hidup suci
Keadilan dirasakan
Hidup jujur tak
bohongi
Kan belajar kebenaran
Cinta kan indah abadi
DHANDHANGGULA
Siang
malam Tuhan menjagai
Bertambah
sesuai kehendak Bapa
Di
hadap tetamu banyak
Umat
Pencipta Ma Agung
Tulus
semua bakti samadi
Jadilah
yang diminta
mencipta
yang luhur
Bernama
bagus putra/Ayu Prawan
Yang
membawa suka cita insan ini
Bebas
dari yang jahat
|
Di sini disampaikan
panduan doa cara Kristiani untuk upacara selapanan yang disunting dari buku
A Sandiwan Brata Pr. 1976. tatacara
katolik 1, Kanisius 1976.
WILADAH
NYUWUN BERKAH
(
Sembahyangan Bakda Babaran )
1.
Konjuk lan Pambagya
Tema
:
Miturut
padatan Jawa wiladah iku ora ana. Anane sepasaran utawa
selapanan..Sembahyangane miturut cara
Katolik bisa karacik dhewe. Dene wiladah iku tinemu ing Kitab Suci. Nalika Sang
Timur yuswa 40 dina, brayat suci tindak mring pedaleman suci, nyuwunake miturut
angger-angger Nabi Musa
2.
MASMUR 23
Ref: Pinujia
ingkang rawuh atas asmaning Pangeran.
Solo:
1)
Sapa sing kepareng ngunggahi ardining
Pangeran, utawa sapa sing kepareng ngadeg ing Pedaleman Suci, wong sing
resik tangane lan murni atine. Kang gagasane ora tumuju marang barang
kang semu Ref: Pinujia …
2)
Yaiki sing bakal nampa berkah saka Pangeran
lan nampa pituwas Dalem saka Gusti Allah Sang Juru Slamete, sing kaya mangkono mau wong sing nggoleki Panjenengane, kang nggoleki
pasuryan Dalem Allahing Yakub. Ref: Pinujia….
3.
SEMBAHYANG
PAMBUKA
Suwawi
sami munjuk : Dhuh Allah Maha Agung lan Maha Mirah,
Allah Rama Kawula ingkang ambeg tresna,
brayatipun ……lan kawula sadaya ingriki
ngaturaken panuwun awit sedaya kamirahan Dalem, dene Bapak Ibu……. sampun kaparingan momongan kanthi wilujeng. Miturut karsa Dalem supados
lare kaupakara kanthi sae kados wewarah
kulawarga Nasaret ingkang bekti
ing Gusti. Kaampingana lan kaparingana berkah pitulungan supados saged
nggulawenthah kanthi sae krana Sang Kristus Gusti kawula. Amin
4. WAOSAN INJIL : Pethikan
Injil Suci ( Luk 2: 22-29)
Nalika tumeka mangsa nucekake dina
miturut angger-angger Nabi Musa, Sang Timur kabekta menyang Padaleman Suci ing
Yerusalem perlu kacaosake marang Allah kaya kang tinulis ing anggering Pangeran,
-sakehing anak lanang kang mbuka guwa garbaning biyung, bakal sinebut suci ing
ngarsaning Pangeran lan perlu caos kurban miturut dhawuh anggering Pangeran :
dara sajodo utawa piyik loro.
Kacarita ing Yerusalem ana
sawijining wong aran Simeon . Dene wong
mau mursid lan wedi asih mring Allah, nganti-anti rawuhe Sang Panglipuring umat
Dalem, apa dene ingayoman ing Roh Suci. Lan Hyang Roh Suci wus paring wangsit,
ora bakal ngalami pati sadurunge nyawang Sang Jinebadan ing Pangeran. Krana
panuntuning Roh Suci Simeon sowan ing padaleman suci. Nalika rama ibu Dalem
mbekta Sri Yesus Sang Putra perlu netepi dhawuh kagem Panjenengane, manut
padatane angger-angger. Simeon mbopong Sang Timur karo muji ing Allah,
unjuke, “ Gusti, kalilanana abdi dalem
mundur kanthi tentrem kados pangandika Dalem, awit mripat kawula sampun nyipati
kawilujengan Dalem, ingkang sampun Sampeyan Dalem cawisaken wonten ngajengipun
sedaya bangsa .Pepadhang minangka wedharan dhateng para kapir lan dados
kamulyaning kawula Dalem Israel.
Mekaten
sabda Dalem Gusti
HOMILI
CEKAK (Bisa diisi tembang ing dhuwur)
5. Sembahyangan Umat
6.
Nyembahyangaken Anak : Kidung Adi 43
7.
Rama
Kawula……., Sembah Bekti ……Mugi Linuhurna …
8.
Berkah
Panutup
Ndherek Dewi Maria
Ndherek Dewi Mariatemtu geng kang manah
Boten yen kuwatosa Ibu njangkung tansah
Kanjeng ratu ing swarga amba sumarah samya
Sang Dewi-Sang Dewi mangestonana
2x
Nadyan manah getera, dipun godha setan
Nanging batos engetnya wonten pitulungan
Wit Sang Putri Maria, mangsa tega anilar
Sang Dewi-Sang Dewi mangestonana 2X
Solo Baru, Nov 2014
1 comments:
terima kasih informasinya salam dari kami suryapratamafx dot com
Posting Komentar